Trong thế giới “always on”, chúng ta bị “ngộp” bởi thông tin và dữ liệu. Vậy đâu là tính xác thực của thông tin và làm thế nào để nhận diện được bản chất của vấn đề, sự việc xung quanh chúng ta?

Tư duy phản biện (TDPB) chính là vũ khí giúp chúng ta nhìn nhận vấn đề thấu đáo, đa chiều và khách quan để từ đó đạt được “tính công bằng” khi phán xét bất cứ sự việc nào.

Hơn thế nữa, là một người có TDPB, bạn sẽ nhìn nhận các vấn đề một cách khách quan, đa chiều từ đó đưa ra những giải pháp đúng đắn, hợp lý và thậm chí mang tính đột phá thay vì đi vào những lối mòn trong suy nghĩ. Bạn cũng sẽ biết cách trình bày các ý tưởng của mình một cách sắc bén, gãy gọn và giàu sức thuyết phục, bởi vì ý tưởng đó đã trải qua quá trình “tinh gọn” bởi TDPB của chính bạn.

1. Luôn đặt câu hỏi cho mọi vấn đề, mọi giả định

Bước đầu tiên là hãy tập thắc mắc với mọi thứ xung quanh và luôn đặt câu hỏi “Tại sao” cho tất cả mọi vấn đề. Ví dụ trong môi trường công việc, bạn nên thường xuyên đặt các câu hỏi:

• Tại sao chọn phương án này mà không là phương án khác?
• Có cách làm nào khác hiệu quả hơn không?
• Tại sao lỗi này lại xảy ra và làm thế nào ngăn chặn nó trong tương lai?
• Đây có phải là cốt lõi của vấn đề hay không?

Một dạng câu hỏi khác cũng kích thích trí não của bạn (và cả những người xung quanh) không kém là câu hỏi “Nếu như”:

• Nếu như khách hàng không thích ý tưởng sản phẩm này?
• Nếu như nhà cung cấp tăng giá bán?
• Nếu như sản phẩm này thất bại?

Đôi khi, chính bạn cũng không có câu trả lời cho tất cả các câu hỏi, nhưng việc thắc mắc sẽ thôi thúc bạn đi tìm câu trả lời cũng như đặt vấn đề trong tầm quan tâm, chú ý của mọi người xung quanh.

2. Trước mọi cuộc thảo luận hay tranh luận, luôn luôn làm rõ mọi khái niệm, phạm trù

Khái niệm ở đây chính là làm rõ và khẳng định việc… cuối cùng thì chúng ta đang thảo luận hay tranh cãi về vấn đề gì?

Trong cuộc sống, chúng ta hay rơi vào tình huống “ông nói gà bà nói vịt”, mà lý do chỉ đơn giản là mỗi người đang hướng đến một khái niệm khác nhau dù đang sử dụng một từ ngữ chung.

Chẳng hạn khi nói đến khái niệm “Công bằng”, dưới góc nhìn Toán học là “chia đều 50:50”, dưới góc nhìn Kinh tế là “làm nhiều hưởng nhiều, làm ít hưởng ít”, dưới góc nhìn Luật pháp thì “phạm tội phải bị trừng phạt”, dưới góc nhìn Xã hội lại là “mọi người đều bình đẳng, không bị phân biệt đối xử…”. Như vậy, khi nhân viên nhận xét sếp mình “không công bằng”, điều này có nghĩa là gì?

Một ví dụ khác là: Chúng ta có xu hướng dễ dàng đưa ra nhận xét hay kết luận một người là “tốt” hay “xấu”. Thế nhưng, định nghĩa “người tốt” là như thế nào? Một người không bao giờ làm “việc xấu” thì có phải là “người tốt” không? Do đó, điều quan trọng của vấn đề này là làm rõ khái niệm “người tốt” trong một bối cảnh cụ thể trước khi có thể đi vào tranh luận sâu hơn.

Hay khi tranh cãi về việc liệu có nên đi học MBA (hay bất kỳ một bằng cấp nào khác) để cải thiện công việc hay không? Hầu hết chúng ta đều có xu hướng so sánh được – mất của việc học và không học. Tuy nhiên trên thực tế, MBA liên quan đến phạm trù “kiến thức” trong khi đi làm liên quan đến những phạm trù khác như “kinh nghiệm”, “thu nhập”, “cơ hội thăng tiến”…

3. Luôn kiểm chứng mọi vấn đề dựa trên logic, tránh cảm tính

Đôi khi, chúng ta có thể đã bỏ lỡ cơ hội nuôi dưỡng, phát triển một ý tưởng tiềm năng bởi vì sự cảm tính của mình.

Đừng dễ dàng chấp nhận quan điểm, ý kiến của người khác (và cả chính bạn) cho đến khi bạn nhận thấy có đầy đủ bằng chứng đáng tin cậy để tin. Ai cũng thích nói, thích thuyết phục và mong muốn người khác tin mình nhưng lại “ngại” đi chứng minh những gì mình nói. End Game là một bộ phim bom tấn, là một trong những bộ phim có doanh thu cao nhất mọi thời đại… Đó là sự thật! Nhưng bộ phim có thật sự hoàn hảo hay không? Và nếu bạn cảm thấy bộ phim có nhiều điểm vô lý, bạn có thể đưa ra bằng chứng và lý lẽ chứng minh hay không?

Trong công việc, chúng ta dễ dàng chê bai ý tưởng của người khác với những lý do chung chung như “Cách này không hiệu quả!”, “Khách hàng sẽ không mua!”, “Ngân sách đâu mà làm!”, mà không kiên nhẫn đánh giá ý tưởng đó từ nhiều góc nhìn khác nhau hoặc tệ hơn là chẳng tìm hiểu vì sao họ lại đề xuất như vậy. Điều này dẫn đến một kết quả không mấy sáng sủa, rằng chúng ta sẽ dần bị thui chột bởi trong chính suy nghĩ khép kín của mình.

4. Đón nhận những quan điểm khác biệt

Chấp nhận không có nghĩa là buộc bạn phải đồng ý mà là cố gắng nhìn nhận sự việc theo góc nhìn của người khác.

Bản chất con người luôn thích sống trong vùng an toàn của chính mình. Điều đó dẫn đến việc khó chấp nhận sự khác biệt, cũng như dung nạp những điều “trái ngược” với quan điểm của bản thân, tệ hơn là cản trở rất nhiều đến chất lượng tư duy. Để khắc phục được bản năng “khó chịu” này, điều chúng ta cần làm là mở rộng vòng tròn quan hệ của mình càng nhiều càng tốt.

Nếu bạn làm trong lĩnh vực Kế toán, hãy làm bạn với những người làm trong lĩnh vực Marketing. Nếu bạn thường ăn trưa với những đồng nghiệp cùng công ty, hãy đa dạng “lunch mate” với những người bạn ở các công ty khác, lĩnh vực khác. Tích cực tham gia vào các dự án làm việc đội nhóm liên chức năng giúp bạn có cơ hội tiếp xúc với nhiều góc nhìn, quan điểm khác nhau.

Tuy nhiên, bạn cần để tâm lắng nghe các ý kiến trái chiều dù hiện tại có thể chưa chấp nhận, nhưng lắng nghe là cách thể hiện sự tôn trọng dành cho người nói, cũng là bước đệm để nghiền ngẫm và đánh giá thông tin.

Trước quyết định cắt ngân sách Marketing từ phòng Tài chính, cảm giác đầu tiên của Marketer sẽ là “tức giận” nhưng sau khi cơn “dỗi hờn” qua đi, bạn phải tỉnh táo để tìm hiểu lý do tại sao họ lại làm việc đó. Việc mục tiêu kinh doanh khác của toàn công ty sẽ quan trọng hơn dự án nhỏ sắp tới của bạn có đáng là một lý do thuyết phục không? Hãy suy xét kỹ và nếu lý do này hợp lý, hãy chấp nhận.

5. Lời kết

Hành trình cải thiện chất lượng tư duy không khó nhưng đòi hỏi sự kiên trì cũng như tinh thần thường xuyên “tự phản chiếu” (self reflection), luôn đặt câu hỏi cho chính mình, luôn suy nghĩ về những gì đã hoặc đang diễn ra, chiêm nghiệm về nó và không ngừng “phản biện” với người khác. Việc này không những kiểm chứng suy luận của chính bản thân mà còn giúp chúng ta chủ động tiếp thu thông tin mới. Cuối cùng, quan trọng hơn cả là duy trì tư duy khiêm tốn, rằng những gì chúng ta biết và nhận thức được đều hữu hạn, rằng chúng ta không luôn luôn đúng và còn cần phải học hỏi nhiều từ người xung quanh.

Grey Cells khai giảng khóa học Tư Duy Phản Biện/ Critical Thinking vào ngày 22/07/2019.

• Thông tin chi tiết về khóa học: https://bitly.vn/pnh
• Email: support@greycells.vn
• Hotline: 0354 993 991
• Website: www.greycells.vn
• FB fanpage: https://www.facebook.com/greycellsstrategicconsultingtraining/

Ngọc Lê